Σύμφωνα μὲ μία ἀρχαία παράδοση, ἡ χερσόνησος Παλλήνη, ἡ σημερινὴ Κασσάνδρα, ἦταν ἡ χώρα τῶν Γιγάντων.
Ἀπὸ τὴν Παλλήνη, λοιπόν, ξεκίνησαν οἱ Γίγαντες τὴν ἐπίθεσή τους κατὰ τῶν ἀπέναντι Θεῶν τοῦ Ὀλύμπου, ἀπὸ τοὺς ὁποίους τοὺς χώριζε μόνον ὁ λεγόμενος Θερμαϊκὸς Κόλπος.
Ἔτσι ἄρχισε ἡ Γιγαντομαχία. Αἰφνιδιασμὸς τῶν Θεῶν, ὑποστήριξη τῶν Γιγάντων ἀπὸ τὴν μάννα τους, τὴν Γῆ, βουνὰ πετοῦσαν οἱ Θεοί, ὁ Ἄθως ἀπὸ τότε εἶναι ἀκόμα καταπλακωμένος ἀπὸ τὸ λαμπερὸ βουνὸ ποὺ τοὔριξε ἡ ἀρτιγέννητη Ἀθηνᾶ, ἡ ὁποία κυνήγησε καὶ τὸν γνωστό μας Ἐγκέλαδο γιὰ νὰ τὸν σκεπάσει, ἔκτοτε ἡμιθανῆ, μὲ τὴν Αἴτνα.
Ὁ Ζεῦς μὲ τοὺς κεραυνοὺς του κατέκαυσε Γίγαντες καὶ χερσόνησο, ἡ ὁποία τότε πῆρε τὸ πρῶτο ὄνομά της: Φλέγρα, δηλαδὴ Κατακαμένη.
Λέγεται ὅτι κάποιος Γίγαντας εἶναι καταπλακωμένος ἐκεῖ στὴν νότια ἄκρη τῆς Φλέγρας, καὶ λαγοκοιμᾶτε, περιμένοντας πότε θὰ ἔρθουν τὰ πράματα βολικὰ νὰ ἐλευθερωθῆ.
Κι ἂν δὲν πιστεύετε, δὲν ἔχετε παρὰ νὰ πάτε νὰ κολυμπῆστε ἐκεῖ, κάτω ἀπὸ τὰ θερμᾶ θειοῦχα λουτρὰ τῆς Ἁγίας Παρασκευῆς, καὶ θὰ δεῖτε τὴν ἀνάσα του νὰ ἀναδύεται μὲ βρωμερὲς μπουρμπουλίθρες ἀπὸ τὰ βάθη τῆς θάλασσας.
Ἐμεῖς οἱ Ἁγιορεῖτες ἀντιμετωπίζουμε μὲ πολὺ καλὴ προδιάθεση τὴν Παράδοση. Γνωρίζουμε ὅτι πίσω ἀπὸ κάθε παράδοση κρύβεται ἐπιμελῶς καὶ μιὰ ἀλήθεια.
Ὁ ἐρευνητὴς πρέπει νὰ ἐπιστρατεύσει γνώσεις, φαντασία, τόλμη, ἐπιμονή, ὑπομονή, θάρρος καὶ θράσσος, καὶ νὰ ἀναζητήσει τὸ αἰδημόνως κρυπτόμενον.
Καὶ τότε θὰ ἰδῆ γιατὶ ὁ Μέγας Κωνσταντῖνος ξεκίνησε νὰ κτίζει τὴν Κωνσταντινούπολη στὸν Πρόβλακα, στὸν ἰσθμὸ τῆς Ἀθωνικῆς χερσονήσου.
Τώρα γνωρίζουμε ὅτι κατὰ τὸ 11ον αἰῶνα ἐκεῖ φαίνονταν τὰ ἐπιβλητικὰ ἐρείπια μιᾶς μεγάλης μισοτελειωμένης πόλης, τῆς τῶν Οὐρανιδῶν, ἱερὰ τῆς ὁποίας ἀνέσκαψε πρὸ ἐτῶν ἡ Μπετίνα.
Οἱ μοναχοὶ ἔπρεπε νὰ ἑρμηνεύσουν τὰ ἐρείπια ποὺ ἔβλεπαν καὶ μεῖς πρέπει νὰ ἑρμηνεύσουμε τὴν ἑρμηνεία τῶν μοναχῶν.
…Τὸν περασμένο Σεπτέμβριο, συντάσσοντας κατάλογο τῶν λιμένων καὶ τῶν σκαλωμάτων τῆς Χαλκιδικῆς κατὰ τοὺς Μέσους Χρόνους, ἀντὶ γιὰ χάρτες χρησιμοποίησα τὴν φωτογραφία τῆς Χαλκιδικῆς τοῦ Γκούγκλ-Ἔρθ, λήψεως 28ης Μαρτίου 2012.
Περιδιάβηκα λοιπὸν ἄνετα τὰ 600 χιλιόμετρα τῆς ἀκτογραμμῆς, μεγενθύνοντας τὴν φωτογραφία ὅπου εἴθελα περισσότερες λεπτομέρειες.
Εἶδα πράματα καὶ θάματα, γιατὶ ἡ 28η Μαρτίου τοῦ 2012 ἦταν πολύ καθαρὴ ἡμέρα καὶ ἡ θάλασσα .
Δὲν θὰ σᾶς κουράσω ἀπαριθμῶντας καὶ περιγράφοντας θέσεις πολλές, ἀλλὰ θὰ περιορισθῶ σὲ μία θέση τῆς Κασσάνδρας: στὰ Λουτρὰ τῆς Ἁγίας Παρασκευῆς, τὰ ὁποῖα ἐπεσκέφθηκα γιὰ πρώτη φορὰ τὸ 1974.
Αὐτὴ εἶναι ἡ Φλέγρα, ἡ ὀνομαζομένη καὶ Παλλήνη, διότι, κατὰ μία παλαιὰ ἐτυμολογικὴ ἑρμηνεία, πάλλεται ἀπὸ τοὺς σεισμούς, καὶ ἐδῶ βρίσκονται τὰ λουτρά.
Τὸ μεγάλο νεόδμητο κτήριο εἶναι τὸ κτήριο τῶν Λουτρῶν, καὶ ἡ θερμὴ θειοῦχος πηγὴ βρίσκεται σὲ μιὰ μικρὴ θαλασσοσπηλιά, στὰ ριζὰ τοῦ βράχου.
Μέσα στὴν θάλασσα καὶ σὲ βάθος κυμαινόμενο γύρω στὶς πέντε (5) ὀργυές, διακρίνονται τὰ ἐρείπια λιθόκτιστου οἰκισμοῦ, ἐμβαδοῦ περὶ τὰ εἴκοσι (20) στρέμματα, ὁ ὁποῖος ἀναπτύσσεται γύρω ἀπὸ ἕνα ἰσχυρό, λιθόκτιστο ὀχυρὸ συγκρότημα, ἐμβαδοῦ περὶ τὰ τρία (3) στρέμματα.
Στὸ συγκρότημα κυριαρχεῖ ἕνας μεγάλος «πύργος», ὠοειδοῦς κατόψεως, μεγίστων ἐσωτερικῶν διαστάσεων 20Χ15 μέτρων, περιβαλλόμενος ἀπὸ μεγάλες περίκλειστες «αὐλές» καὶ μικρότερους κυκλικοὺς πύργους.
Τὸ κέντρο τοῦ πύργου ἀπέχει ἀπὸ τὴν ἀκτὴ περὶ τὰ 100 μέτρα.
Ὁ οἰκισμὸς καὶ τὸ κάστρο προστατεύονται ἀπὸ τὴν πλευρὰ τῆς θάλασσας μὲ ἰσχυρὸ τεῖχος, τοῦ ὁποίου ὁ ἐπιμήκης λιθοσωρὸς ἐκτείνεται στὸ φρύδι μιᾶς παλιᾶς χερσονήσου ἢ γκρεμοῦ.
Ὁ οἰκισμὸς αὐτὸς φαίνεται νὰ σχετίζεται μὲ τὸν ὑπερκείμενο προϊστορικὸν οἰκισμὸ τῆς Βίλας Στάσα καὶ τῶν Λουτρῶν.
Σὲ προχθεσινὴ ἐπίσκεψή μας μὲ τὸν συνάδελφο Βαγγέλη Παπαθανασίου, εἴδαμε προϊστορικὴ κεραμική, στὸ περιβάλλον τοῦ νέου κτηρίου τῶν Λουτρῶν, στὸν πρὸς τὰ ΝΑ τῶν Λουτρῶν λόφο ὅπου ἡ θέση θέας καὶ οἱ καταφανῶς συνεχιζόμενες κατολισθήσεις πρὸς τὴν θάλασσα, καὶ στὸ περιβάλλον τῆς θαλασσοσπηλιᾶς, ὅπου ἀναβλύζει τὸ ἰαματικὸ νερό. Μὲ λίγα λόγια φαίνεται νὰ ἐπρόκειτο γιὰ μεγάλον οἰκισμό.
Οἱ κυρίες Μπετίνα Τσιγαρίδα καὶ Μαρία Παπᾶ ἑτοιμάζουν μελέτη γιὰ τὸν τομέα τῆς ξηρᾶς.
Πρέπει νὰ ἐξετασθῆ ἐὰν ἡ βύθιση τοῦ ὑποβρυχίου τομέως τοῦ οἰκισμοῦ ὀφείλεται στὴν ἀνύψωση τῆς θαλάσσιας στάθμης ἢ σὲ σεισμικὴ δραστηριότητα.
Ἐὰν ὀφείλεται στὴν ἀνύψωση τῆς θαλάσσιας στάθμης, θὰ πρέπει νὰ ὑπολογίζουμε ὅτι πηγαίνουμε πίσω περὶ τὶς 10.000 χρόνια, ὁπότε μᾶλλον εἶναι παλαιότερος ἀπὸ τὰ προαναφερθέντα προϊστορικά.
Πιθανώτερο ὅμως φαίνεται τὸ νὰ ὀφείλεται σὲ βύθιση λόγῳ σεισμικῆς δραστηριότητος. ῞Οπως σημειώνεται καὶ στὸν χάρτη τῆς Ὁμάδος Παπαζάχου, μὲ τὰ σεισμολογικὰ δεδομένα τῆς Χαλκιδικῆς τῶν ἐτῶν 550 π.Χ. – 2009 μ.Χ., ἡ περιοχὴ τῶν Λουτρῶν εἶναι κατ᾽ ἐξοχὴν σεισμογενής, μὲ ἕναν τουλάχιστον σεισμὸ τάξεως μεγαλύτερης τῶν ἕξη ρίχτερ.
Ἐπί πλέον, σὲ μικρὴ ἀπόσταση ἀπὸ τὴν ἀκτή, μέσα στὴν θάλασσα, ἐντοπίζεται ἕνα μεγάλο σεισμικὸ ρῆγμα, παράλληλο πρὸς τὴν ἀκτογραμμή.
Ἕνα δεύτερο σεισμικὸ ρῆγμα ἀποτυπώνεται στὸν γεωλογικὸ χάρτη τοῦ ΙΓΜΕ, παράλληλο πρὸς τὴν ἀκτογραμμὴ καὶ κοντὰ σ᾽ αὐτήν, τὸ ὁποῖο διαχωρίζει τοὺς ἀσβεστολίθους τοῦ παραθαλασσίου μετώπου, ἀπὸ τὸ σύστημα τῶν πολυχρώμων μαργῶν τῆς ἐνδοχώρας.
Ἀλλὰ καὶ τὸ ἀσβεστολιθικὸ βραχῶδες μέτωπο τοῦ κρημνοῦ τῆς ἀκτῆς, ὕψους περὶ τὰ 50 μέτρα, φαίνεται νὰ ὀφείλεται στὴν θραύση καὶ ἀπόσπαση τοῦ καταβυθισθέντος τμήματος τῆς ξηρᾶς.
Πότε νὰ συνέβησαν ὅλα αὐτά;
Νὰ σχετίζονται μὲ τὸ τσουνάμι τοῦ Ἡροδότου, τὸ ὁποῖο ἔπνιξε τοὺς Πέρσες στὴν Ποτίδαια, τὸ 490 π.Χ.;
Νὰ συνέβησαν στοὺς προϊστορικοὺς χρόνους, ὅσον ἐκατοικεῖτο ἀκόμη ἡ περιοχή;
Δὲν γνωρίζω ἂν θὰ ἀπαντηθοῦν ποτὲ αὐτὰ τὰ ἐρωτήματα.
Ὅμως, ὁ σεβασμὸς στὰ δυσανάγνωστα μηνύματα τῆς παραδόσεως, ἔστω καὶ ἂν αὐτὴ ἀναφέρεται στὴν τόσο μακρυνὴ καὶ μυθικὴ Γιγαντομαχία, ἐπιβάλλει νὰ ἀναζητήσουμε τὴν ἀρχικὴ ἀντίληψη τῆς ἔννοιας τοῦ ἠφαιστειακοῦ σεισμοῦ, ἀπὸ τὸν ὁποῖο τόσον ἔντονα εἶχε δεινοπαθήσει (καὶ δεινοπαθεῖ) ὁ ἑλλαδικὸς χῶρος.
[Τὸ παρὸν σημείωμα ἀποτελεῖ ἁπλοποιημένη ἐπεξεργασία τῆς ἀνακοινώσεώς μου, μὲ τὸν ἴδιο τίτλο, στὴν ΚΖ’ Συνάντηση (13-15 Μαρτίου 2014) «ΤΟ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΟ ΕΡΓΟ ΣΤΗ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ ΚΑΙ ΣΤΗ ΘΡΑΚΗ»].
* Ἡ ὀνομασία «Κάστρο τοῦ Ἐγκέλαδου» εἶναι μία αὐθαίρετη ἐπιλογή, τὴν ὁποία ἔκανα γιὰ νὰ καλύψω τὴν ἀνάγκη ὀνοματοθεσίας τοῦ ἀρχαιολογικοῦ χώρου.
Ἔχοντας ὅμως ὑπ᾽ ὄψη ὅτι ἡ περιοχὴ θεωροῦνταν πατρίδα τῶν Γιγάντων καὶ ὁ Ἐγκέλαδος εἶναι ὁ γνωστότερος ἀπὸ αὐτούς, θεώρησα πολλαπλῶς σκόπιμο νὰ τοῦ … ἀφιερώσω τὸ Κάστρο…
*Ρεπορτάζ: Σουζάνα Καζάκα
*Επιμέλεια Οπτικοακουστικού Υλικού – Φωτογραφίες : Ζωή Γανίτη
*Επιμέλεια ύλης: Μαίρη Στεργίου
