Οι περισσότεροι γνωρίζουν την Ουρανούπολη ως το κατώφλι του Άθω, τον τελευταίο κοσμικό προορισμό πριν μεταβεί κάποιος στο Άγιο Όρος.
Από το λιμανάκι της αποπλέουν τα καραβάκια που μεταφέρουν τους προσκυνητές στο επίνειο του Αγίου Όρους, τη Δάφνη και στην πνευματικότητα της Ορθοδοξίας…
Η Ουρανούπολη όμως εκτός από κατώφλι για το Περιβόλι της Παναγιάς και το γαλήνιο τόπο που προετοιμάζει πνευματικά τον προσκυνητή πριν την επίσκεψή του στο Άγιο Όρος, είναι ένας πανέμορφος τόπος όπου η αύρα της θετικότητας, των μύθων και της παράδοσης της «Ουράνιας Πόλης» συναντάτε στις ρούγες,τις γειτονίες, στο χαμόγελο,την φιλοξενία την προσφορά των ανθρώπων της καθημερινότητας του μόχθου και της προκοπής…
Η Ιστορία του τόπου που κάποτε τον έλεγαν «Προσφόριον» και «Ουράνια Πόλη» …
Η ιστορία των ογδόντα περίπου χρόνων της σύγχρονης Ουρανούπολης καθορίστηκε από την άφιξη των προσφύγων από τα νησιά του Μαρμαρά στη Προποντίδα, οι οποίοι εγκαταστάθηκαν εδώ το 1924, και τις εγκαταστάσεις του μετοχίου Προσφόρι της μονής Βατοπεδίου Αγίου Όρους στη θέση της αρχαίας πόλης Σάνης, που είχε καταστραφεί από το Φίλιππο Β’, στη θέση που βρισκόταν η αρχαία Ουρανούπολη, την οποία έχτισε το 315 π.Χ ο Αλέξαρχος, αδερφός του Κάσσανδρου.
Μέχρις ότου οικοδομηθούν οι προσφυγικές κατοικίες, αξιοποιήθηκαν για τις άμεσες ανάγκες οι εγκαταστάσεις του μεγάλου μετοχιακού συγκροτήματος, μέρος των εγκαταστάσεων αυτών αποτελεί σήμερα το συγκρότημα του Πύργου, και λίγο μακρύτερα το χαλκαδιό και το κολληγάδικο, ενώ τα λοιπά κτίρια κατεδαφίστηκαν.
Το όνομά της άλλαξε κατά καιρούς, ενώ παλαιότερα λεγόταν και Προσφόριον… Το όνομα «Ουρανούπολη» το πήρε από νομίσματα που βρέθηκαν στην γύρω περιοχή με την μορφή της ουράνιας θεάς Αφροδίτης και έγραφαν «Ουράνιας Πόλεως» και «Ουρανίδων Πόλεως». Ο Πύργος που δεσπόζει επιβλητικά μπροστά στο μικρό λιμανάκι της χτίστηκε το 1344 από την Ιερά Μονή Βατοπεδίου και από τότε αποτελεί ορόσημο της Ουρανούπολης.
Η Ουρανούπολη του χθές…
H Oυρανούπολη πήρε το όνομά της από την αλεξανδρινή πόλη που ίδρυσε το 315 π.Χ ο Αλέξαρχος, ο γιός του Αντιπάτρου και αδελφός του Κασσάνδρου. Η πόλη αυτή κτίσθηκε πάνω στα ερείπια της Σάνης αποικίας των Ανδρείων, την οποία κατέστρεψε εκ θεμελίων ο Φίλιππος ο Β΄. Σωζόμενα νομίσματά της φέρουν την επιγραφή “ΟΥΡΑΝΙΑΣ ΠΟΛΕΩΣ” και άλλα «ΟΥΡΑΝΙΔΩΝ ΠΟΛΕΩΣ» και παράσταση της Ουρανίας Αφροδίτης, καθισμένης σε σφαίρα από τη μια όψη και από την άλλη τον ήλιο ακτινοστεφή με οκτώ ακτίνες.
Το 10ο αιώνα στη χερσόνησο του Άθω ιδρύονται τα πρώτα μοναστήρια. Ένα από αυτά είναι και η “Μονή Ζυγού” ή “Φραγγόκαστρο” που βρίσκεται κοντά στην Ουρανούπολη, όπου ασκήθηκε για ένα περίπου χρόνο ο Όσιος Αθανάσιος ο Αθωνίτης ο ιδρυτής της Μεγίστης Λαύρας. Η Μονή αυτή βρίσκεται ακόμη στο στάδιο της ανασκαφής κατά την οποία αποκαλύπτονται σημαντικά ευρήματα και κατέχει το σπουδαίο προνόμιο να είναι η μοναδική εκτός Αγίου Όρους και επομένως να είναι επισκέψιμη από γυναίκες.
Στις αρχές του 14ου αιώνα χτίζεται από τη Μονή Βατοπαιδίου ο βυζαντινός Πύργος που δεσπόζει στην Ν.Δ άκρη του χωριού με σκοπό τη προστασία του μετοχιού και είναι ο πιο μεγάλος και ο πιο καλά διατηρημένος (ιδιαίτερα μετά από την πρόσφατη αναπαλαίωσή του από τη 10η εφορία βυζαντινών αρχαιοτήτων) στη Χαλκιδική. Το 19ο αιώνα μετά από σεισμό γκρεμίζεται ο τελευταίος όροφός του. Τότε επισκευάζεται και παίρνει τη τελική του μορφή. Παράλληλα κτίζονται τα συνοδευτικά του κτίρια. Ένα από αυτά στεγάζει σήμερα το γραφείο της κοινότητας.
Μετά τη μικρασιατική καταστροφή πρόσφυγες από τα νησιά του Μαρμαρά στη Προποντίδα συγκεντρώνονται στο χώρο αυτό βρίσκοντας στέγη στο Πύργο, στα κοντινά του κτίρια και σε αντίσκηνα.
Το 1926 κτίζονται από μια γερμανική εταιρεία τα πρώτα σπίτια του χωριού, κάποια από τα οποία διατηρούνται ακόμη. Αργότερα οι κάτοικοι χτίζουν την Εκκλησία, το Σχολείο και αρχίζει να οργανώνεται μια κοινότητα με το όνομα «Προσφόριον», ύστερα «Πύργος» και γύρω στο 1960 παίρνει το οριστικό της όνομα «Ουρανόπολη».
Το 1928 συνδέεται με τη ζωή του χωριού το ζεύγος Lock που εγκαθίσταται στον πύργο. Η συνεργασία του ζεύγους που χρησιμοποιεί σχέδια αντιγραμμένα από κώδικες των μοναστηριών με κατοίκους του χωριού που γνωρίζουν τη τέχνη του χαλιού, βάζει τα θεμέλια μίας τοπικής βιοτεχνίας που έδωσε δουλειά και έσοδα σε πολλές οικογένειες.
Τη δεκαετία του 60 έρχονται οι πρώτοι τουρίστες, κατασκευάζονται δρόμοι, έρχεται ο ηλεκτρισμός, κτίζεται το ξενοδοχείο Ξενία.
Η Ουρανούπολη και ο Πύργος του Προσφορίου…
Στην παραλία του προσφυγικού οικισμού της Ουρανούπολης δεσπόζει ο επιβλητικός όγκος του πύργου και των προσκτισμάτων του.Πρόκειται για το μοναδικό έως πρόσφατα κατοικημένο από τους πύργους της Χαλκιδικής. Ανήκε στο μετόχι Προσφόριον, του οποίου τον αρχικό πυρήνα κατείχε η αγιορειτική μονή Βατοπεδίου ήδη κατά το 1018.
Ο πύργος της Ουρανούπολης υπήρχε ήδη το 1344, αλλά φαίνεται πως είναι παλαιότερος και πιθανώς θεμελιώθηκε σε θέση παλαιότερης εγκατάστασης. Σε αυτόν φιλοξενήθηκε, το Μάιο του 1379, ο «δεσπότης» (βασιλεύς) της Θεσσαλονίκης Ιωάννης Παλαιολόγος, ο οποίος κατά την εδώ παραμονή του απήλλαξε τον πύργο από τις φορολογικές υποχρέωσεις.
Πρέπει να υπέστη σοβαρές ζημίες από το σεισμό του 1585 και να ακολούθησαν εκτεταμένες επισκευαστικές και ανακατασκευαστικές εργασίες, από τις οποίες προέκυψε η σημερινή μορφή του.
Ο πύργος στερεώθηκε και αποκατάσταθηκε από τη 10η Εφορεία Βυζαντινών Αρχαιοτήτων.
Στη διάρκεια των εργασιών αναγνωρίστηκαν και αναδείχθηκαν οι κύριες ιστορικές φάσεις του κτιρίου:
α) Στο βυζαντινό πύργο ανήκει όλο το κάτω μέρος του πέτρινου φορέα, εκτός των δύο τελευταίων ορόφων. Η τυπολογία και ο τρόπος κατασκευής του θα μπορούσαν να τον κατατάξουν ανάμεσα στα λίγα γνωστά παραδείγματα του 11ου-12ου αιώνα.
β) Οι δύο τελευταίοι όροφοι, καθώς και ένας ακόμη που χάθηκε (ή τουλάχιστον ένας όροφος επάλξεων), χρονολογούνται στην Τουρκοκρατία, πιθανότατα μετά το σεισμό του 1585.
γ) Ολόκληρο το ξύλινο εσωτερικό του πύργου, μαζί με τη σημερινή στέγη του, ανήκουν στην ανακατασκευή του 19ου αιώνα, η οποία φαίνεται ότι ολοκληρώθηκε το 1862.
Ακολούθησε η κατασκευή της εξωτερικής σκάρπας, δηλαδή του λοξού τοίχου αντιστήριξης. Σήμερα, μετά τις πρόσφατες εργασίες αποκατάστασης, το εσωτερικό του πύργου διατηρείται με τις αυθεντικές κατασκευές του 19ου αιώνα.
Έξω από την ανατολική πλευρά του πύργου είναι προσκολλημένος ο μπαρμπακάς, δηλαδή ο οχυρός περίβολος, ο οποίος φαίνεται να είναι πρόσκτισμα της πρώιμης Τουρκοκρατίας με μεταγενέστερες επισκευές. Οι σημερινοί χώροι κατοικίας και αποθηκών στο εσωτερικό του μπαρμπακά έγιναν στα μέσα του 19ου αιώνα.
Βορειοδυτικά του πύργου βρίσκεται το κτίριο του αρσανά, κτισμένο το 1865, μαζί με τη χαμένη, σήμερα, αποβάθρα. Αποτελείται από τον ημιυπόγειο χώρο φύλαξης της μετοχιακής λέμβου, το αποθηκευτικό ημιανώγειο και το κατοικούμενο ανώγειο με το χαγιάτι του.
Στο ευρύτερο κτιριακό συγκρότημα του μετοχίου εντασσόταν και πολλά άλλα κτίρια (αποθήκες, αχυρώνες, ελαιουργείο, «κολληγόσπιτο», πηγάδια…, από τα οποία σώζονται μόνο δύο, που βρίσκονται περί τα πενήντα μέτρα νοτιοανατολικά του πύργου. Το συγκρότημα είναι ιδιοκτησία του Υπουργείου Πολιτισμού.
Η Ουρανούπολη και η Μονή Ζυγού…
Τα ερείπια της άλλοτε αγιορείτικης Μονής του Ζυγού βρίσκονται στην περιοχή της σημερινής Ουρανοπόλεως, περί τα σαράντα μέτρα έξω από την σημερινή οριογραμμή του Αγίου Όρους.
Η πρώτη γνωστή αναφορά «του Ζυγού» στην χερσόνησο του Άθω, προέρχεται από έγγραφο του 942. Το 991 φαίνεται ότι είχε ιδρυθεί ήδη η μονή του Ζυγού, για την οποία όμως η πρώτη σαφής μαρτυρία είναι μόλις του 996.
Ήταν αφιερωμένη στον Προφήτη Ηλία. Αν και κατά τον 11ον αιώνα η Μονή ήταν μία από τις σημαντικότερες αθωνικές μονές, το 1199 ήταν ήδη έρημη και παραχωρήθηκε, σαν μετόχι, από τον αυτοκράτορα Αλέξιο Γ΄ Άγγελο στην επανασυσταθείσα, τότε, μονή του Χελανδαρίου.
Γύρω στο 1206, φαίνεται ότι εγκαταστάθηκε στο κάστρο του Ζυγού ένας Φράγκος άρχοντας με τους στρατιώτες του, ο οποίος εξορμούσε από εκεί και λεηλατούσε το Άγιον Όρος, ώσπου, περί το 1211, με παρέμβαση του Πάπα της Ρώμης εκδιώχθηκε από την περιοχή. Η εντός των τειχών επιφάνεια ανέρχεται στα 5,5 στρέμματα, και τα τείχη ενισχύονται με 11 πύργους. Το κάστρο αποτελείται από πέντε, τουλάχιστον, οικοδομικές φάσεις, όλες παλαιότερες του 1211.
Με τις τελευταίες ανασκαφικές έρευνες διαπιστώθηκε ότι η Μονή κτίσθηκε σε θέση όπου προϋπήρχαν εγκαταστάσεις από τον 4ον π.Χ. μέχρι και τον 6ον μ.Χ. αιώνα. Το κτιριακό συγκρότημα της αποτελείται από τον παλαιό πυρήνα (τον δυτικό), ο οποίος διπλασιάσθηκε με επέκταση προς ανατολάς.
Το Καθολικό βρίσκεται στην επέκταση, άρχισε να κτίζεται κατά το πρώτο μισό του 11ου αιώνος και είναι κτήριο αποτελούμενο από τέσσερις σαφώς διακρινόμενες οικοδομικές φάσεις: Αρχικώς οικοδομήθηκε ο σύνθετος τετρακιόνιος κυρίως ναός, με τον στενό νάρθηκα του.
Οι μέγιστες εξωτερικές διαστάσεις του, χωρίς τις κόγχες, είναι 14,60μ Χ 9,70μ. Σε δεύτερη φάση προστέθηκε το βόρειο παρεκκλήσιο με τον κτητορικό τάφο, στην τρίτη προστέθηκε ο εξωνάρθηκας και στην τέταρτη το νότιο μονόχωρο τρουλλαίο παρεκκλήσιο με τον κτητορικό, επίσης, τάφο. Ακολούθησε η κατασκευή των τριών επισήμων τάφων σε επαφή με τον νότιο τοίχο του Καθολικού.
Από τα ανασκαφικά μικροευρήματα, χαρακτηριστικά είναι τα τρία μολυβδόβουλλα του 11ου αι., κλείστρα βιβλίων, ένα αργυρό επίχρυσο μετάλλιο με χαρακτή παράσταση της αγίας Παρασκευής, μία μικρότατη σφραγίδα- εγκόλπιο με παράσταση Αρχαγγέλου, υάλινες ψηφίδες από εντοίχιο ψηφιδωτό, χάλκινες βελόνες και δακτυλήθρες, μαχαίρια, νομίσματα 11ου και 12ου αι., εφυαλωμένη κεραμική και υάλινα αγγεία της ίδιας εποχής.
Νησάκια Δρένια … Ο άγνωστος παράδεισος της Χαλκιδικής
Τα νησάκια Δρένια οι ντόπιοι τα λένε “Γαϊδουρονήσια” και είναι ένα σύμπλεγμα έξι μικρών νησιών που βρίσκονται σε απόσταση μικρότερη των δύο ναυτικών μιλίων από την Ουρανούπολη και την Αμμουλιανή. Το σύμπλεγμα πήρε το όνομά του από το μεγαλύτερο σε έκταση νησάκι, τα Δρένια ενώ σε μερικούς χάρτες αναφέρεται ως «Άρτεμις».
Στα νησάκια συναντά κανείς πανέμορφες αβαθείς και αμμώδεις παραλίες με μαγευτικό νησιωτικό τοπίο καθώς και απόκρημνες βραχώδεις ακτές με φόντο στο βάθος την επιβλητική κορυφή του όρους Άθως. Τα σμαραγδένια νερά, οι χρυσές παραλίες, οι μαγευτικοί κολπίσκοι σε συνδυασμό με το καταπράσινο τοπίο που ξεδιπλώνεται, γοητεύουν κάθε επισκέπτη προσφέροντας του ηρεμία και γαλήνη ώστε να απολαύσει τον ήλιο και τη θάλασσα!
Τα νερά είναι πεντακάθαρα και διαυγή ενώ στην ακτή εναλλάσσεται χρυσή άμμος με μικρά βραχάκια.
Στα νησάκια μπορεί να φτάσει ο επισκέπτης με τα καραβάκια που κάνουν το δρομολόγιο καθημερινά, από την σκάλα της Ουρανούπολης -μπροστά στον Πύργο- ,με δικό του σκάφος ή να νοικιάσει βάρκα από την Ουρανούπολη ή απο το Καμπούδι .
Η Ουρανούπολη του σήμερα
Σήμερα η Ουρανούπολη θεωρείται ένα από τα σημαντικότερα θέρετρα της βορειανατολικής Χαλκιδικής. Διαθέτει αρκετά εστιατόρια και καταλύματα για διαμονή όπως, ενοικιαζόμενα δωμάτια, studios, επιπλωμένα διαμερίσματα και ξενοδοχεία που μπορούν να προσφέρουν στον επισκέπτη καλό φαγητό και άνετη παραμονή.
Τους θερινούς μήνες κάθε μέρα εκτελούνται κρουαζιέρες από το λιμάνι του χωριού στη δυτική πλευρά του Άθω, στις οποίες μπορεί κανείς να δει (από μακριά) όσα μοναστήρια βρίσκονται εκεί.
Μπορεί ακόμη να χαρεί τη θάλασσα στις όμορφες και καθαρές ακτές της ή να εκδράμει δια θαλάσσης στα απέναντι νησιά, τα Δρένια. Για όσους αγαπούν τη φύση υπάρχουν αρκετοί δρόμοι περιπάτου στους κοντινούς κατάφυτους από ελιές και πεύκα λόφους.
Έχουν ακόμη τη δυνατότητα να επισκεφθούν την περιοχή “Σέρβικο” στη Βόρεια πλευρά της χερσονήσου η τη «Μονή Ζυγού» που απέχει μόλις 2 χιλιόμετρα από το χωριό. Στο χωριό μπορεί να επισκεφθεί τον βυζαντινό πύργο σε μια πτέρυγα του οποίου υπάρχει έκθεση βυζαντινών αρχαιοτήτων και εικόνων.
Σε κάποια μαγαζιά λαϊκής τέχνης υπάρχουν τα φημισμένα χαλιά με τα βυζαντινά σχέδια και τα χαλιά από τρίχα κατσίκας καθώς και δείγματα βυζαντινής αγιογραφίας ή κοσμήματα φτιαγμένα με φυσικές πρώτες ύλες. Μπορεί επίσης να προμηθευτεί τοπικά προϊόντα βιολογικής καλλιέργειας όπως λάδι, κρασί, μέλι, τσίπουρο, ρίγανη, διάφορα τσάγια κ.α.
Τα βράδια στις ταβέρνες μπορεί να γευτεί τα φρέσκα ψάρια του Σιγγιτικού και να απολαύσει ξένοιαστες στιγμές στα διάφορα σημεία αναψυχής και αν σταθεί τυχερός μπορεί να ζήσει και πολιτιστικές εκδηλώσεις που συμβαίνουν τις πανσέληνες νύχτες του Αυγούστου…
με τον Φακό της Ζωής Γανίτη
επιμέλεια κειμένων Μαίρη Στεργίου
Πηγές και στοιχεία από…
Υπουργείο Πολιτισμού
Δήμος Αριστοτέλη
odysseus.culture.gr
mountathosinfos.gr
dimosaristoteli.gr
agioritikesmnimes.blogspot.gr
