100 χρόνια από τη Γενοκτονία των Ποντίων: 5 πράγματα που πρέπει να ξέρεις
1. Θεματοφύλακες του Ελληνισμού
Μετά τη διάλυση της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας, οι Πόντιοι συνέχισαν να ζουν στα βόρεια της Μικράς Ασίας, τον Πόντο. Αν και αποκομμένοι από τον εθνικό κορμό, το φρόνημα και η ελληνική τους συνείδηση παρέμειναν αναλλοίωτα στο πέρασμα των αιώνων, ακόμη και μετά την Άλωση της Τραπεζούνας το 1461 από τους Οθωμανούς. Αποδεικνύοντας έμπρακτα ότι αποτελούν ένα εκλεκτό τμήμα του ελληνισμού, κυριάρχησαν στην οικονομική και πνευματική ανάπτυξη της περιοχής, αν και αριθμητικά ήταν μειονότητα. Τούτο είχε ως αποτέλεσμα να ακολουθήσει και μία δημογραφική “έκρηξη”, εφόσον ο αριθμός τους υπολογίζεται ότι από 265.000 μετά τα μέσα του 17ου αιώνα, ξεπέρασε τις 700.000 στις αρχές του 20ου. Διέθεταν σχολεία, μεταξύ των οποίων το περίφημο Φροντιστήριο της Τραπεζούντας, εφημερίδες, περιοδικά, θέατρα και λέσχες.
2. Όσα δεν έγιναν σε 5 αιώνες, έγιναν σε 5 χρόνια
Η αναρρίχηση των Νεότουρκων στην εξουσία το 1908 και η περιθωριοποίηση του Σουλτάνου δημιούργησε αρχικά υψηλές προσδοκίες στους πληθυσμούς της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας που έπνεε τα λοίσθια, οι οποίες τελικά διαψεύστηκαν με τον πλέον δραματικό και βάρβαρο τρόπο. Δείχνοντας ένα σκληρό εθνικιστικό πρόσωπο, οι Νεότουρκοι έβαλαν στο στόχαστρο τους χριστιανικούς πληθυσμούς, προωθώντας τον απόλυτο εκτουρκισμό της περιοχής. Ο Α’ Παγκόσμιος Πόλεμος ήταν η ιδανική συγκυρία, δεδομένου ότι το ενδιαφέρον των μεγάλων δυνάμεων της εποχής ήταν στραμμένο αλλού και το σχέδιο εξόντωσης των ελληνικών και χριστιανικών πληθυσμών της περιοχής μπήκε σε εφαρμογή.
Η αρχή γίνεται με τα “Τάγματα Εργασίας” (“Αμελέ Ταμπουρού”) στα οποία εξαναγκάστηκαν να δουλεύουν Πόντιοι που δούλευαν κάτω από εξοντωτικές και απάνθρωπες συνθήκες σε λατομεία, ορυχεία και διανοίξεις δρόμων. Την ίδια περίοδο πραματοποιούνται ταυτόχρονα συστηματικές και οργανωμένες καταπατήσεις των δικαιωμάτων των πληθυσμών αυτών, πυρπολήσεις των χωριών τους, εξορίες. “Καραβάνια” ανθρώπων εγκαταλείπουν τις εστίες τους ή ξεκινούν αντάρτικα στα βουνά. Χιλιάδες πεθαίνουν από το κρύο, την πείνα και τις κακουχίες.
3. Η απόφράδα 19η Μαΐου 1919
Στις 19 Μαΐου 1919, ο Μουσταφά Κεμάλ πατάει το πόδι του στη Σαμψούντα και ξεκινάει και τυπικά η τελευταία και πιο άγρια φάση του σχεδίου εξόντωσης. Λίγες μέρες αργότερα, δίνει αμετάκλητη εντολή για διενέργεια μαζικών επιχειρήσεων κατά του πληθυσμού. Μετά και τη Γενοκτονία των Αρμενίων το 1916, οι σφαγές, οι πυρπολήσεις χωριών και η εκτοπίσεις πληθυσμών γίνονται πλέον χωρίς έλεος. Ενδεικτικό είναι το γεγονός ότι από τις 25.000 Έλληνες που ζούσαν στις περιοχές της Μπάφρας και του Ααζάμ, το 90% δολοφονήθηκε. Οι Τούρκοι προχώρησαν ακόμη και σε αναγκαστικές αποσπάσεις παιδιών από τις οικογένειές τους, τα οποία και έδιναν στα χαρέμια εύπορων Τούρκων. Μέχρι το 1923, η επιχείρηση είχε ολοκληρωθεί, βαμμένη στο αίμα εκατοντάδων χιλιάδων αθώων.
Για τον ακριβή αριθμό θυμάτων η εικόνα παραμένει ασαφής. Με βεβαιότητα ξεπέρασαν τις 200.000, ενώ σύμφωνα με ακτιβιστές για τη διεθνή αναγνώριση της Ποντιακής Γενοκτονίας, ξεπέρασε τις 353.000. Το μεγαλύτερο μέρος του πληθυσμού κατέφυγε στην Ελλάδα, συμβάλλοντας σημαντικά στην ανόρθωση του ελληνικού κράτους, ενώ σημαντικός αριθμός των Ποντίων βρέθηκαν ως πρόσφυγες στη Νότια Ρωσία. Ο πυρήνας αυτός παραμένει ακμάζων, ενεργός και δραστήριος ως τις μέρες μας, παρά το γεγονός ότι πολλοί επέλεξαν να επιστρέψουν στον ελλαδικό χώρο μετά την κατάρρευση της ΕΣΣΔ.
Με αφορμή τη συμπλήρωση των 100 χρόνων από τη Γενοκτονία των Ποντίων εγκαινιάστηκε ένα μεγάλο μνημείο στην πόλη Εσεντουκί κοντά στην Σταυρούπολη της Ρωσίας, έχοντας χαραγμένη στη βάση του την φράση “Δεν ξεχνάμε” στα ελληνικά και στα ρωσικά.
4. 25 χρόνια από την καθυστερημένη αναγνώριση στην Ελλάδα
Η Βουλή των Ελλήνων, κατόπιν εισήγησης του τότε πρωθυπουργού Ανδρέα Παπανδρέου, αναγνώρισε τη γενοκτονία το 1994 και ψήφισε την ανακήρυξη της 19ης Μαϊου ως «Ημέρα Μνήμης για τη Γενοκτονία των Ελλήνων στο Μικρασιατικό Πόντο». Το 1998, η Βουλή ψήφισε ομόφωνα την ανακήρυξη της 14ης Σεπτεμβρίου ως «ημέρα εθνικής μνήμης της Γενοκτονίας των Ελλήνων της Μικράς Ασίας από το Τουρκικό Κράτος». Εκτός από την Ελλάδα, τη Γενοκτονία των Ποντίων αναγνωρίζουν επίσημα η Κύπρος, η Αρμενία, η Σουηδία, ορισμένες ομοσπονδιακές δημοκρατίες της Ρωσίας, οκτώ πολιτείες των ΗΠΑ, η βουλή της πολιτείας της Νότιας Αυστραλίας, η Αυστρία, η Ολλανδία, και η Διεθνής Ένωση Μελετητών Γενοκτονιών.
Η Τουρκία αρνείται με μένος την ύπαρξη γενοκτονίας, αποδίδοντας τους εκατοντάδες χιλιάδες θανάτους, στις κακουχίες του πολέμου. Οι σύγχρονοι Τούρκοι στην πλειοψηφία τους έχουν πλήρη άγνοια για τα γεγονότα, παρά το γεγονός ότι κατά διαστήματα Τούρκοι ιστορικοί “τολμούν” να τα χαρακτηρίσουν ως “γενοκτονία”.
5. Οι μαρτυρίες που συγκλονίζουν
Μέχρι τις μέρες μας, οι απόγονοι εκείνων που βίωσαν τη φρίκη της τουρκικής βαρβαρότητας διατηρούν άσβεστη τη φλόγα της ποντιακής κληρονομιάς τους, δίνοντας αγώνες για τη διεθνή αναγνώριση της Γενοκτονίας των Ποντίων. Η ιστορική μνήμη και η κουλτούρα των Ποντίων διατηρούνται αναλλοίωτα. Σε μεγάλο βαθμό βοηθούν σε αυτή την κατεύθυνση η ύπαρξη πολλών ποντιακών συλλόγων ανά την επικράτεια.
Μεταξύ αυτών και η Ένωση Ποντίων Δροσιάς που έχει ανεβάσει στο YouTube ένα συγκλονιστικό βίντεο με μαρτυρίες για τη γενοκτονία και τον ξεριζωμό των Ελλήνων του Πόντου από τους ανθρώπους που γεννήθηκαν και έζησαν στα μέρη της τραγωδίας και αποτέλεσαν στη συνέχεια την 1η γενιά προσφύγων στην Ελλάδα.
Το ασύλληπτο δράμα των Ποντίων περιγράφει στην κάμερα του pontos-news.gr, ο κ. Δαμιανός Αθανασιάδης, από τους Αγίους Αναργύρους Βοΐου Κοζάνης, μέσω μαρτυρίας της μητέρας του, για το πώς μανάδες αναγκάζοντας να σκοτώσουν με τα ίδια τους τα χέρια τα παιδιά τους, προκειμένου να μην πέσουν στα χέρια των Τούρκων.
Εκδήλωση μνήμης για τα 100 χρόνια από τη Γενοκτονία των Ποντίων
Ημερομηνία ορόσημο αποτελεί για τους Έλληνες του Πόντου η 19η Μάιου, ημέρα που ο κεμαλικός φανατισμός εκείνης της εποχής, πριν 100 χρόνια με τις βιαιότητες και τις ωμότητες εναντίον Ελλήνων και Αρμενίων, έσπειρε το θάνατο σε 353.000 Έλληνες του Πόντου.
Μπορεί οι μνήμες για κάποιους να ξεθώριασαν, όμως ειδικά οι Πόντιοι δεν μπορούν να ξεχάσουν τον ξεριζωμό των παππούδων και των πατεράδων τους. Ακόμη κι αν κάποιοι αμφισβητούν το γεγονός. Οι μαρτυρίες, άλλοτε γραπτές και άλλοτε διαδιδόμενες από στόμα σε στόμα, από γενιά σε γενιά, φθάνουν έως τις μέρες μας ζωντανές.
Το μοναδικό αυτό γεγονός δε θα μπορούσε να περάσει, όπως αρμόζει, χωρίς να αποδοθούν οι πρέπουσες τιμές στους εκτελεσθέντες ώστε να αναπαυθούν οι ψυχές τους. Στο πλαίσιο αυτό, στο Μνημείο Γενοκτονίας Ελλήνων Πόντου στην Πλ. Αλεξάνδρας (Ακτή Κουντουριώτου) στον Πειραιά διοργανώθηκε εκδήλωση τιμής και μνήμης.
Όσοι παρευρέθηκαν, δεν δήλωσαν απλά παρών σε μια γιορτή, σε ένα γεγονός που έχουν ξαναδεί. Βρέθηκαν μπροστά στην ιστορία του ποντιακού ελληνισμού, 100 χρόνια μετά τη Γενοκτονία. Μέσω του καλλιτεχνικού – ιστορικού δρώμενου με τίτλο: «100 Χρόνια Ανέσπερης Μνήμης», του Ηλία Τ. Υφαντίδη, διδάχθηκαν μέσω της μουσικής και αισθάνθηκαν λίγη από την ιστορία του Πόντου.
Μια μαύρη σελίδα, με χιλιάδες νεκρούς και εκτοπισμένους που όμως δεν έχει κανείς δικαίωμα να ξεχάσει. Ο Υφαντίδης, ο σημαντικός εκφραστής της ποντιακής μουσικής παράδοσης παρουσίασε ένα μουσικό – αφηγηματικό Δρώμενο Τιμής & Μνήμης στους αδικοχαμένους Έλληνες του Πόντου.
Υπό την καλλιτεχνική διεύθυνση και συγγραφή κειμένων του Ηλία Τ. Υφαντίδη, διάσημοι μουσικοί και τραγουδιστές που με την στάση τους έχουν αποδείξει την αγάπη τους προς τον Ποντιακό Ελληνισμό συμμετείχαν στα «100 χρόνια ανέσπερης μνήμης», ένα πολυσχιδές δρώμενο «…γι’ αυτούς που δεν πρόλαβαν να μιλήσουν και κουβέντα να διεκδικήσουν…»
Η Ευανθία Ρεμπούτσικα της οποίας δουλειές στον κινηματογράφο και την τηλεόραση έχουν λατρευτεί (ενδεικτικά «ΠΟΛΙΤΙΚΗ κουζίνα», «Νοτιάς», «Τρίτο στεφάνι») παρουσίασε συνθέσεις της, κάποιες από τις οποίες είναι γραμμένες για τον Πόντο, ενώ η Σόνια Θεοδωρίδου, σοπράνο με διεθνή καριέρα, ξεσήκωσε το κοινό με την θεσπέσια φωνή της
Η Κατερίνα Παπαδοπούλου, έμπειρη καλλιτέχνιδα στις χορωδίες παραδοσιακής μουσικής, έβαλε τη δική της μουσική πινελιά κάτι που επίσης έκαναν η Βασιλική Καρακώστα, η Μαρία Κοντογιαννοπούλου, ο Κώστας Αγέρης και ο ίδιος ο δημιουργός του δρώμενου Ηλίας Υφαντίδης. O Κ. Αγέρης παρουσίασε ένα νέο τραγούδι του το οποίο μπορεί να βρεθεί στο βιβλίο «Αροθυμώ σε», τον έναν εκ των δύο χορηγών της παράστασης.
Η Ορθόδοξη Εκκλησιαστική Βυζαντινή Χριστιανική και Παραδοσιακή Χορωδία του Εθνικού Ωδείου Αθηνών (χοράρχης ο Μιχάλης Μακρής), προκάλεσε γνήσια συγκίνηση στο κοινό, ενώ οι μουσικοί που συμμετείχαν ανήκουν στην αφρόκρεμα των ονομάτων του χώρου της παραδοσιακής μουσικής: Χρήστος Τσιαμούλης (τραγούδι – ούτι), Πάνος Δημητρακόπουλος (κανονάκι), Βαγγέλης Καρίπης (κρουστά), Θοδωρής Κοέλης (κόντρα μπάσο), Χάρης Λαμπράκης (πνευστά), Γιώργος Κουλαξουζίδης (ποντιακή λύρα) και Παναγιώτης Κοπαλίδης (νταούλι).
Αφηγητές της παράστασης ήταν οι Άννα Καλαϊτζόγλου, Σουλτάνα Βαρυτιμιάδη και Θοδωρής Ευστρατιάδης, ενώ στα δρώμενα και τους χορούς τον πρώτο λόγο είχαν χορευτές του Σ.Πο.Σ. Νοτίου Ελλάδος και Νήσων της Παμποντιακής Ομοσπονδίας Ελλάδος.
