Περισσότερα από ογδόντα πέντε χρόνια πέρασαν από τότε που η Ιερισσός και η γύρω περιοχή γνώρισαν την μανία του Εγκέλαδου με τον πιο τρομακτικό τρόπο.
Ο καταγόμενος από τα Ριζά Βασίλειος Αθ. Βασιλικός (1890- 2 Απριλίου 1977), ο οποίος διετέλεσε επί πολλά χρόνια βουλευτής Χαλκιδικής , στο έργο του με τον τίτλο «Χαλκιδική» που εκδόθηκε το 1938 , αναφέρεται στη μελέτη του Καθηγητού του Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης κ. Μ. Μαραβελλάκη σχετικά με τους σεισμούς αυτούς. Από την 26η έως και την 29η Σεπτεμβρίου 1932 , σύμφωνα με την μελέτη, έδρασαν τρεις σεισμικές εστίες, οι δύο πρώτες υποθαλάσσιες και η τρίτη υπολιμναία. Η πρώτη είχε επίκεντρο στον κόλπο της Ιερισσού, η δεύτερη κάτω από τον μυχό του Στρυμωνικού κόλπου, ενώ η τρίτη στη λίμνη Βόλβη. Τις τρείς πρώτες ημέρες των σεισμών δρούσε μόνο η πρώτη αλλά μετά την τρίτη ημέρα άρχισαν να δρουν και οι άλλες δύο εστίες παράγοντας ισχυρούς σεισμούς. Η μετασεισμική δραστηριότητα συνεχίστηκε μέχρι την 6η Ιανουαρίου 1933, μετρώντας 61 μικροσεισμούς.
Οι σεισμοί του 1932 ήταν η αφορμή να στραφεί το ενδιαφέρον του Ελληνικού κράτους προς τη Χαλκιδική η οποία, όπως γράφει ο Βασιλικός, αποτελούσε απλή Υποδιοίκηση επί τουρκοκρατίας και τέτοια παρέμεινε και μετά την απελευθέρωση. Για τους πολλούς «ήτο η μακρυνή αποικία, η άγνωστος χώρα» όπως χαρακτηριστικά αναφέρει. «Το Ελληνικόν Κράτος μόνον με την ευκαιρίαν των καταστρεπτικών σεισμών του 1932 εγνώρισε τον τόπον αυτόν και εξεδήλωσεν οπωσδήποτε το ενδιαφέρον του δια τας πολλαπλάς ανάγκας του.»
Ο ίδιος, με γλαφυρό τρόπο, στο κεφάλαιο με τίτλο «Οι Σεισμοί της Χαλκιδικής» περιγράφει τα παρακάτω:
«Οι τρομακτικοί σεισμοί της 26ης – 29ης Σεπτεμβρίου του έτους 1932 υπήρξαν μία ανυπολόγιστος συμφορά ήτις έπληξεν την Χαλκιδικήν.
Αι πρώται πληροφορίαι, μαύρα μηνύματα της καταστροφής, ωμίλουν περί της ερειπώσεως χωρίων ολοκλήρων, περί νεκρών και τραυματιών.
Και οι αριθμοί ήσαν τρομακτικοί, αφού περί εκατοντάδων ολοκλήρων εγένετο λόγος.
Ωσάν να μη έφθανεν η πτώχεια, ωσάν να μη ήσαν αρκεταί αι άλλαι ταλαιπωρίαι, ήλθε και ο σεισμός διά να ολοκληρώση την συμφοράν.
Εις χωρία ολόκληρα, άλλοτε ανθούντα, δεν έμεινεν λίθος επί λίθου. Εις άλλα μερικοί τοίχοι ερειπωμένοι, μαρτυρούσαν ότι προ ολίγου ακόμη έσφυζεν εκεί μία ειδυλιακή ζωή επαρχίας.
Οι κάτοικοι ευρέθησαν την πρώτην τραγικήν εκείνην νύκτα των σεισμών εντός των οικιών των, όταν εσημειώθη, η πρώτη, η φοβερά δόνησις, τρικυμία κάτω από την γην, εξέγερσις υποχθόνιος Θεών και Τιτάνων, αναστάτωσις μυστηριώδης, φρικιαστικόν ανατρίχιασμα του φλοιού ενώπιον του οποίου καταδεικνύεται η μηδαμηνότης των ανθρωπίνων όντων.
Έκρηξις εις τα έγκατα. Τότε η στερεά γη εκινήθη με όλους τους όγκους της, με όλας τας οροσειράς της ως μία ευαίσθητος επιφάνεια. Και τότε ανεταράχθη ο πυθμήν της θαλάσσης. Και εις μλίας διάρκειαν ολίων δευτερολέπτων ερείπια και νεκροί και τρυαματίαι υπό τα ερείπια.
Κόλασις πραγματική. Θρήνος και κλαυθμός. Πληθυσμοί ολόκληροι εσύροντο πειναλέοι και εζήτουν άρτον. Αι γυναίκες είχον αφήσει τους άνδρας των υπό τα ερείπια και άνδρες τας γυναίκας.
Κάτω από τους τοίχους μέσα εις τα κρημνίσματα ηκούοντο ακόμη ψυχορραγήματα μελλοθανάτων, φωναί αγωνίας, καρυγαί οδύνης, κλάμμα παιδιών, γοεραί επικλήσεις μητέρων. Και όταν κατήρχετο το σκότος της νυκτός και περιέβαλε και εκάλυπτε τα’ αφώτιστα χωρία, υψώνετο προς τον ουρανόν ο θρήνος ενός πληθυσμού ολοκλήρου που δεν εγνώριζεν αν θα ζήση την επομένην.
Εσπαράσσετο η καρδία των ανθρώπου ενώπιον της φριχτής εκείνης τραγωδίας, την οποίαν τόσον σκληρώς και απροσδοκήτως έπληξεν η μοίρα.
Η γη εσείετο, η γη εκινείτο εν τω μεταξύ. Θλίψις και τρόμος. Ο θάνατος είχεν απλώσει τα πτερά του ανά την Χαλκιδικήν.
Η Ιερισσός, το Στρατώνι, τα Στάγειρα, η Στρατονίκη, το Γομάτι και τόσα άλλα χωρία διεγράφοντο σχεδόν εξ ολοκλήρου από τον χάρτην. Ωσαν να επέρασεν από εκεί ένας σκληρός πόλεμος. Ωσάν να έγινεν ένας ακούραστος κανονιοβολισμός. Μία δυστυχία επέρασε πολύ περισσότερον φρικτή και αποτροπαία.
Διότι να προφυλαχθή δεν είχεν από πουθενα, διότι μέσα εις ολίγα δευτερόλεπτα τα σπίτια των χωριών, αθύρματα μηδαμινά διά τον σεισμόν, κατέρρεον και έπιπτον όπως πίπτουν τα χάρτινα παιγνίδια των παιδιών με την διαφοράν ότι από τα ερείπια παρέδιδον την ψυχήν των άνθρωποι………»
Στα τέλη του Σεπτέμβρη του 1932, στην Ιερισσό 650 σπίτια εντελώς καταστράφηκαν, 85 άνθρωποι σκοτώθηκαν και 175 τραυματίστηκαν. Στο Στρατώνι σκοτώθηκαν 41 άνθρωποι και τραυματίστηκαν 99 ένεκα της καλής ρυμοτομίας του και του μεγάλου πλάτους των δρόμων. Μεγάλες βλάβες έπαθαν τα χωριά Γομάτι, Μεγάλη Παναγιά, Αρναία, Νέα Ρόδα, Στάγειρα, Παλαιοχώρι και Σιδηροπόταμος. Στο Άγιο Όρος μόνο οι μονές Φιλοθέου και Καρακάλλου άντεξαν. Η μονή Σταυρονικήτα έπαθε τρομερές και μη επισκευάσιμες βλάβες και η μονή Κουτλουμουσίου υπέστη σοβαρές βλάβες και επικίνδυνη καθίζηση η βόρεια πλευρά της. Τραυματίστηκαν μοναχοί και εκδηλώθηκε πυρκαγιά στη μονή Κωνσταμονίτου. Συνολικά καταστράφηκαν 4.106 σπίτια και 3.218 σοβαρά βλάφτηκαν, 161 άτομα σκοτώθηκαν και 669 τραυματίστηκαν.
Πηγές: Β.Α. Βασιλικού, Χαλκιδική, oasp.gr , imerologionmakednon.blogspot.gr, Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης, Ειδική Σεισμοτεκτονική Μελέτη των Ρηγμάτων της ευρύτερης περιοχής των Μεταλλείων Κασσάνδρας
Γράφει η Ελένη Πασχαλάκη
