Ο Μακεδονικός Αγώνας ήταν ένας ανορθόδοξος πόλεμος ελληνικών και βουλγαρικών ενόπλων σωμάτων μέσα στην τουρκική επικράτεια. Σκοπός των ελληνικών σωμάτων ήταν να περιφρουρήσουν το εθνικό φρόνημα των χωριών, ν’ αποκαταστήσουν την τάξη σε όσα χωριά είχαν σημειωθεί αποσκιρτήσεις μετά από πιέσεις των αντιπάλων, να εξουδετερώσουν τις ένοπλες ομάδες και να περιορίσουν τη δράση των ληστρικών σωμάτων, τα οποία κινούνταν μεταξύ παρανομίας και εθνικού αγώνα, ταλαιπωρώντας τους αγροτικούς πληθυσμούς.
Οι Έλληνες της Μακεδονίας και Έλληνες από τη λοιπή Ελλάδα, με τη συγκατάθεση της Ελληνικής Κυβερνήσεως, αντιμετώπισαν όλες τις ανθελληνικές ενέργειες του Βουλγαρικού Κομιτάτου, των πολυάριθμων πρακτόρων του και των ένοπλων κομιτατζήδων του, που απέβλεπαν στον αφανισμό του Ελληνισμού της Μακεδονίας και την πραγματοποίηση του βουλγαρικού επεκτατισμού
Ο αγώνας αυτός που άρχισε το 1904 και πήρε τέλος το 1908, όταν θεσπίστηκε το τουρκικό σύνταγμα με το κίνημα των Νεοτούρκων, είναι γνωστός κυρίως για τα γεγονότα που συνέβησαν τότε ως επί το πλείστον στην Κεντρική και Δυτική Μακεδονία.
Η Χαλκιδική βρέθηκε έξω από τα όρια δραστηριότητας του βουλγαρικού κομιτάτου. Παρόλα αυτά, πολλοί Χαλκιδικιώτες κατατάχθηκαν στα ανταρτικά σώματα και πολέμησαν με ηρωισμό σε ολόκληρο τον Μακεδονικό χώρο.
Αλλά και μέσα στη Χαλκιδική , η οποία απετέλεσε πύλη εισόδου και τόπο υποδοχής των ελληνικών ανταρτικών δυνάμεων αλλά και καταφύγιο των καταδιωκόμενων από τον τουρκικό στρατό, οι κάτοικοι προσέφεραν αμέριστη την βοήθεια τους στους αγωνιστές , λειτουργώντας ως σύνδεσμοι, τροφοδότες, οδηγοί σωμάτων, πράκτορες και όπου αλλού χρειάστηκε.
Και πρώτος από όλους, ουσιαστικός αρχηγός του αγώνα στην Κασσάνδρα, ο Μητροπολίτης Ειρηναίος του οποίου η δράση ξεκινάει από όταν ήταν Μητροπολίτης Μελενίκου και συνεχίζεται στη Χαλκιδική από τον Σεπτέμβριο του 1907 ως Μητροπολίτης Κασσανδρείας.
Αξίζει να αναφέρουμε ένα μικρό απόσπασμα από των Οργανισμό των σωμάτων αμύνης της Χαλκιδικής, που προέρχεται από το αρχείο του Αριστόβουλου Κώη, μόνιμου αξιωματικού του Ελληνικού στρατού, που έδρασε κατά την περίοδο του Μακεδονικού Αγώνα στη Χαλκιδική με το ψευδώνυμο Καπετάν Βάλτσας.
«ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΣ ΧΑΛΚΙΔΙΚΗΣ
ΜΕΡΟΣ Αον
Κεφάλαιον Αον
Άρθρον Αον
Προορισμός των Σωμάτων
1, Σκοπός της προ τριετίας εγκαθιδρύσεως των Σωμάτων είναι ο εξής:
Αον. Διοργανουμένου του μέρους, ως διαλαμβάνει ο παρών οργανισμός, δυνηθώμεν να παράσχωμεν χείρα βοηθείας εις την κινδυνεύουσαν πατρίδα, ήτις προσπαθεί να απαλλάξη ημάς του τυράνου.
Βον Να εξολοθρεύση εκ του μέρους τούτου τα κακοποιά στοιχεία (ληστας, κλέπτας, προδότας, Βουλγάρους, Ρωμούνους και λαθρεμπόρους).
Γον Να εξαλείψη τα μίση και τα πάθη τα οποία οι χωρικοί έχουσι συναμεταξύ των προς βλάβην του εθνικού σκοπού.
Οργανισμός του διαμερίσματος της Χαλκιδικής
Διαίρεσις και Διοίκησις
Άρθρον Βον
Το διαμέρισμα της Χαλκιδικής διαιρείται εις τρία τμήματα.
Το πρώτον τμήμα περιλαμβάνει τα εξής χωρία: Συκιάν, Παρθενών, Άγιος Νικόλαος, Νικήτην, Ορμύλιαν, Μετακίτζιον, Πολύγυρον, Έθυτον, Βάλταν, Παζαράκι, Φούρκαν, Κασσανδρινό, Καλάνδραν, Πολύχρονον, Χανιώτη, Τσιαπράνη, Άγιαν Παρασκευήν, Καψόχωραν, Παληούρι, Άγιον Μάμαν, Πορταριάν, Μεργιόφυτον.
Το τμήμα Βον αποτελείται από τα εξής χωρία: Βραστά, Λόκοβαν, Λιαρίγκοβην, Στανόν, Βαρβάραν, Ίσβορος και Μαχαλάν, Νεοχώριον, Ρεβενίκιον, Γομάτι, Ιερισσόν, Πλανά.
Και το Γον από τα χωρία: Καϊτζίκιον, Ρεσετινίκιον, Βάβδον, Γαλάτισταν, Κρήνην, Βασιλικά, Ζομπάτι, Επανωμή, Ασβεστοχώρι, Χορτιάτην, Αρδαμέρι, Περιστεριά, Λειβάδια, Ραβνά, Ζαγκλιβέρι, Αδάμ, Δουμπιά, Σανά, Τουπλίκι, Σουποτνίκικαι Παλαιόχωρα.»
Τελευταίο αλλά καθόλου ασήμαντο άρθρο του οργανισμού αποτελούσε ο όρκος όλων των συμμετεχόντων στα Σώματα Αμύνης:
«Ορκιζόμεθα να εργασθώμεν μυστικώς, τιμίως και ευσυνειδήτως υπέρ του ιερού αγώνος της πατρίδος, εν ανάγκη δε να θυσιάσωμεν και αυτήν την πολύτιμον ζωήν μας υπέρ αυτής. Ο παραβάτης του όρκου τιμωρείται διά θανάτου.»
Πηγές: Χρονικά της Χαλκιδικής, τ. 48-49, άρθρο Δ. Κύρου “Ο Μακεδονικός Αγώνας και η Χαλκιδική” Χρονικά της Χαλκιδικής, τ. 1, άρθρο Βασιλείου Λαουρδά «Έγγραφα εκ του αρχείου του Καπετάν Βάλτσα»
Γράφει η Ελένη Πασχαλάκη
