Τα Πυργαδίκια είναι ίσως ένα από τα πιο όμορφα ψαροχώρια της Ελλάδας χτισμένα αμφιθεατρικά σε ένα γραφικό όρμο μιας μικρής χερσονήσου στον Σιγγιτικό κόλπο του Αγίου Όρους, από όπου ο επισκέπτης μπορεί να δει το Άγιο Όρος από τη μια μεριά και τη χερσόνησο της Σιθωνίας από την άλλη.
Αγκιστρωμένα στο βράχο πάνω από τη θάλασσα θαρρεί κανείς ότι βρίσκονται εκεί ακριβώς που το μπλε της θάλασσας συναντάει το άσπρο του ουρανού στο πιο ενδόμυχο σημείο του κόλπου του Αγίου Όρους, περικυκλωμένα από ελαιώνες και χαμηλή βλάστηση.
Σε αυτό το μυστικό και γραφικό και προστατευμένο όρμο της Χαλκιδικής επέλεξαν οι πρόσφυγες που έφτασαν εδώ από το χωριό Αφθονή -που βρίσκονταν στο νησί του Μαρμαρά στον Εύξεινο πόντο- μετά τη Μικρασιατική καταστροφή το 1925, να στήσουν ξανά τον βιό τους και να προκόψουν .
Το χωριό είναι κτισμένο στη θέση αρχαίας πόλης, με το όνομα Πίλωρος, εκτείνεται αμφιθεατρικά στην πλαγιά ενός λόφου, έχει ένα εξαιρετικό πολεοδομικό σχέδιο το οποίο ξεκινάει από την θάλασσα με μια γενική εικόνα να θυμίζει νησί, μιας και όλα σχεδόν τα σπίτια του χωριού βλέπουν προς την θάλασσα, το γραφικό λιμάνι και τον Σιγγιτικό κόλπο-θύμισες ίσως του τόπου τους στο νησί του Μαρμαρά-…
Δεξιά και αριστερά του χωριού υπάρχουν καθαρές και πανέμορφες ακρογιαλιές όπως του Σαλονικιού, του Κάμπου και τις Γυαλικιές.
Η ονομασία του χωριού μάλλον προέρχεται από τον “αγρό της περί Γαρδικείας”, που αναφέρεται σε έγγραφα της Μονής Δοχειαρείου του Αγίου Όρους το 1057 . Στα έγγραφα της Βυζαντινής εποχής, ο οικισμός αναφέρεται με το σημερινό του όνομα.
Στη θέση του χωριού και στη γύρω περιοχή έχουν εντοπιστεί ίχνη αρχαίων εγκαταστάσεων. Ο σπουδαιότερος αρχαιολογικός χώρος βρίσκεται στη βόρεια ακτή της χερσονήσου των Πυργαδικίων, όπου πιθανότατα ήταν η θέση της αρχαίας πόλης <Πίλωρος>.
Είναι η δεύτερη πόλη που συνάντησε ο στόλος του Ξέρξη μετά τη διάβαση της διώρυγας του Άθω. Στους φορολογικούς καταλόγους της Αθηναϊκής Συμμαχίας αναφέρεται ως το 433π.Χ. Από την περιοχή της εκθέτονται στο μουσείο Πολυγύρου πήλινα αγγεία, χαρακτηριστικά δείγματα ενός ντόπιου εργαστηρίου.
Οι επόμενες πληροφορίες μας για την περιοχή είναι από έγγραφο του 1037, στο οποίο αναφέρεται ότι η μονή Δοχειαρίου του Αγίου Όρους <κατέχει τον αγρόν της Πριγαρδικείας>. Στα βυζαντινά έγγραφα, σχεδόν πάντα, η περιοχή αναφέρεται με το όνομά αυτό, από το οποίο προήλθε το σημερινό <Πυργαδίκια>. Η μονή Δοχειαρίου κατείχε συνέχεια και ως πριν από λίγα χρόνια ένα πολύ μεγάλο κτήμα στην περιοχή.
Αξιοθέατα της περιοχής…
– Το τείχος: Σε εποχή που με μεγάλη πιθανότητα τοποθετείται στα βυζαντινά χρόνια, κτίστηκε ένα μακρύ και ισχυρό τείχος, με το οποίο οχυρώθηκε η χερσόνησος των Πυργαδικίων. Ξεκινούσε κάπου από το σημερινό λιμάνι του χωριού, περνούσε δυτικά της κεντρικής εκκλησίας, δυτικά από την κορυφή της χερσονήσου και κατάληγε στη βόρεια ακτή. Δεν είναι γνωστή η σκοπιμότητα του οχυρωματικού αυτού έργου, μια και δεν έχουν εντοπιστεί στη χερσόνησο, μέσα από το τείχος, ίχνη βυζαντινού οικισμού, εκτος από τα θεμέλια του παλαιοχριστιανικού ναού που θα αναφέρουμε παρακάτω. Σήμερα από το μεγάλο αυτό τείχος διακρίνονται σποραδικά τμήματα, από τα οποία το καλύτερα διατηρούμενο βρίσκεται στη βόρεια πλαγιά της χερσονήσου.
– Ο ναός του Αγίου Δημητρίου: Στο ναό αυτόν οφείλει το δεύτερο όνομά του το χωριό. Βρίσκεται μέσα στο χωριό και είναι τυπικό χαλκιδικιώτικο ξωκλήσι των μέσων του 19ου αι. Είναι κτισμένο πάνω στα ερείπια μιάς μικρής παλαιοχριστιανικής βασιλικής, της οποίας διακρίνονται τα θεμέλια γύρω από το σημερινό ναό.
– Ο πύργος: βρίσκεται στη μέση της κοιλάδας <Κάμπος> στα ΒΑ. Του χωριού, και σε απόσταση περίπου 2 χιλιομ. Πιθανότατα πρόκειται για τον πύργο του μετοχιού της Μ.Δοχειαρίου, που αναφέρεται σε εγγραφό της του 1409. Σήμερα σώζεται ερειπωμένος ο πύργος σε ύψος 8μ. περίπου και ένα μέρος του περιτειχίσματος.
– Οι εγκαταστάσεις του μετοχιού: σώζονται δυο κτίσματα (1885) και πολλά ερείπια, όλα οικοδομήματα νεότερα του 1821. Βρίσκονται περίπου πεντακόσια μέτρα ανατολικά του <Κάμπου>, κοντά στη θάλασσα, και η επίσκεψή τους γίνεται από ένα χωματόδρομο μέτριας βατότητας. Στις εγκαταστάσεις του μετοχιού στεγάστηκαν οι πρόσφυγες, ώσπου να κτιστούν τα σπίτια στο χωριό.
– Η καλύτερη ακτή της περιοχής είναι στον <Κάμπο>, όπου η αμμουδιά είναι πολύ όμορφη και υπάρχουν μικρά μαγαζάκια για την εξυπηρέτηση των επισκεπτών.
Τα Πυργαδίκια στο σήμερα…
Τα Πυργαδίκια τις τελευταίες δεκαετίες αναπτύχθηκαν τουριστικά με κύριες ασχολίες των κατοίκων την γεωργία -παράγονται κυρίως ελαιοκομικά-, την αλιεία και τον τουρισμό.
Για την φιλοξενία των επισκεπτών στα Πυργαδίκια, υπάρχει μια πληθώρα ξενοδοχείων και ενοικιαζομένων δωματίων που εξασφαλίζουν άνετη και χαλαρωτική διαμονή. Ο επισκέπτης τόσο μέσα στο χωριό, όσο και στην ευρύτερη περιοχή μπορεί να βρει ξενοδοχεία ή ενοικιαζόμενα δωμάτια που να ταιριάζουν στις απαιτήσεις του.
Στο λιμάνι των Πυργαδικίων έχει δημιουργηθεί αλιευτικό καταφύγιο που και αυτό ήρθε και συμπλήρωσε μια ακόμη πινελιά στην ομορφιά και την γραφικότητα του τόπου.
Η κεντρική εκκλησία του χωριού είναι αφιερωμένη στην Παναγία, την επονομαζόμενη «Καστρέλα» της οποίας την εικόνα έφεραν από τον τόπο καταγωγής τους οι πρόσφυγες και γιορτάζει στις 8 Σεπτεμβρίου κάθε έτους. …
Η Παναγία Καστρέλλα η προστάτιδα του τόπου…
«To ν 9 ον ή 10 ον μ.Χ. αιώνα κατά την ταραχώδη εποχή της εικονομαχίας, σε μια ακρογιαλιά της γραφικής νήσου του Μαρμαρά και συγκεκριμένα στον ορμίσκο ‘Άσπρος Πούντος’ της Αφθόνης, βρέθηκε μια εικών της Θεοτόκου διαστάσεων 52χ70 εκατ. Η οποία παριστά ταύτην να κρατάει στην αγκαλιά της το θείο βρέφος»
Έτσι αρχίζει την περιγραφή της ιστορίας της Παναγίας Καστρέλλας , ο πρώτος εφημέριος των Πυργαδικίων ο αείμνηστος πατέρας Αθανάσιος Παπαγεωργίου στο ειδικό βιβλιάριο που έγραψε το 1952 και το εξέδωσε πολύ αργότερα το 1975.
Ο πατέρας Αθανάσιος ή κατά κόσμο παπα-Θανάσης αν και δεν ήταν πρόσφυγας Αφθονιάτης –κατήγετο από την Μεγ.Παναγία- στηριζόμενος στις μαρτυρίες και διηγήσεις γεροντότερων εξέδωσε αυτό το βιβλιάριο στο οποίο περιγράφει συνοπτικά την ιστορία της εικόνας της Παναγίας Καστρέλλας, την εγκατάσταση των Αφθονιατών στα Πυργαδίκια καθώς και την ιστορία ανέργεσης της εκκλησίας που υπάρχει και σήμερα στο χωριό.
Σύμφωνα λοιπόν μ’ αυτό αλλά και από μαρτυρίες των λιγοστών Αφθονιατών που ζουν ακόμη, η εικόνα αυτή ρίχτηκε από τα κάστρα της Κων/πολης στη θάλασσα για να διασωθεί από τους εικονομάχους της εποχής εκείνης. Πολλοί δε είναι αυτοί που ισχυρίζονται ότι η εικόνα αυτή είναι έργο του Ευαγγελιστή Λουκά.
Αφού λοιπόν ταξίδεψε για πολύ καιρό στην Θάλασσα (εξ ου και το όνομα Καστρέλλα) τα κύματα την έφεραν κοντά στις ακτές της Αφθόνης. Κάποιος βαρκάρης από την Αφθόνη έβλεπε στον ύπνο του μια μελαχρινή γυναίκα που κολυμπούσε και ζητούσε βοήθεια. Ο αγαθός Βαρκάρης ξύπνησε και άρχισε να ψάχνει με την βάρκα του, κωπηλατώντας για πολλές ώρες, χωρίς όμως αποτέλεσμα. Το όνειρο επαναλήφθηκε για πολλές νύχτες έως ότου ο βαρκάρης καταφέρνει να εντοπίσει την εικόνα της Παναγίας στη θάλασσα και βλέποντας την, αναγνωρίζει στο πρόσωπο της την κοπέλα που στο όνειρο του ζητούσε βοήθεια. Την έφερε στο χωριό.
Οι κάτοικοι θεώρησαν το γεγονός αυτό θείο δώρο. Την μετέφεραν στην εκκλησία του χωριού,όπου έγινε κατανυκτική παράκληση και δοξολογία. Από την επόμενη κιόλας μέρα άρχισαν να συγκεντρώνουν χρήματα για να κτισθεί μια Μονή, η Μονή της Παναγίας Καστρέλλας. Η εποχή εκείνη για την Κων/πολη και το Βυζάντιο ήταν εποχή ταραχών και εμφύλιων διαμαχών, γι’ αυτό και το νησί Μαρμαράς όπου βρίσκονταν και η Αφθόνη, απετέλεσε τόπο εξορίας πολλών επιφανών της εποχής εκείνης. Πατριάρχες, άνθρωποι των γραμμάτων , δάσκαλοι , συγγραφείς ακόμη και η αυτοκράτειρα Θεοφανώ σύζυγος του αυτοκράτορα Νικηφόρου η οποία και τον σκότωσε το 968 μ.Χ. βρέθηκε εξόριστη στην Προικόνησο.
Πολλοί από αυτούς βοήθησαν να αποπερατωθεί η Μονή της Παναγίας Καστρέλλας. Η πίστη όλων των Αφθονιατών και όχι μόνο, στη χάρη και δύναμη της Παναγίας ήταν πολύ μεγάλη. Γι αυτό και το μοναστήρι το επισκεπτόταν πλήθος κόσμου, κυρίως στη γιορτή στις 8 Σεπτεμβρίου. Οι ναυτικοί από την Αφθόνη που ήταν πάρα πολλοί, προγραμμάτιζαν τα ταξίδια τους έτσι ώστε στις 8 Σεπτεμβρίου να είναι όλοι στο Πανηγύρι της Παναγίας. Το 1922 με την Μικρασιατική καταστροφή όταν οι Αφθονιάτες εκδιώχθηκαν από τον τόπο τους, η εικόνα της Παναγίας ήταν το πρώτο πράγμα που πήραν μαζί τους.
Ο αυστηρός περιορισμός που υπήρχε από τους υπεύθυνους για την ποσότητα των πραγμάτων που μπορούσαν να πάρουν στο καράβι POLAND που θα τους μετέφερε, δεν τους άγγιξε καθόλου. Ήταν τόσο μεγάλη η πίστη τους στην εικόνα αυτή που θα ήταν ίσως το μοναδικό πράγμα που θα έπαιρναν μαζί τους αν τους επιτρέπονταν να πάρουν μόνο ένα. Ήταν ο μεγαλύτερος θησαυρός γι αυτούς, ήταν η δύναμη τους, το παρελθόν και το μέλλον, ο προστάτης τους, ο αρχηγός ,η μητέρας τους, η ίδια τους η ζωή.Γι’ αυτό όταν ήρθαν στα Πυργαδίκια, η κατασκευή της εκκλησίας ήταν το πρώτο μέλημά τους. Υπεύθυνος για την ανέργεση του Ναού ήταν ο παπα-Θανάσης με συνεργάτες του την εκκλησιαστική επιτροπή που αποτελούνταν από τους : Αλέξανδρο Ευγενίδη, Τομόθεο Λιόλιο, Θρασύβουλο Διαμαντή, Ιωάννη Πολυζώνη, Αναστάσιο Λαζαρίδη, Βασίλειο Κονακάρη και Ανδρόνικο Πετρίδη. Μαζί με το κοινοτικό συμβούλιο που αποτελούνταν από τους Γαβριήλ Πετρίδη, Αθανάσιο Καρανάσο, Σάββα Βαλασάκη και Κυριάκο Δροσινάκη, έστειλαν επιστολή στους Αφθονιάτες που ζούσαν στην Αμερική και ζήτησαν οικονομική βοήθεια Πράγματι οι πατριώτες από το Λος – Άντζελες ανταποκρίθηκαν και έστειλαν τη βοήθεια αυτή το 1934.Προσθέτοντας και τα χρήματα που είχαν συγκεντρώσει με έρανο καθώς και με κάποιο ποσό που έδωσε το κοινοτικό ταμείο, ξεκίνησαν οι εργασίες. Ο πόλεμος του 1940 δυσκόλεψε πάρα πολύ την εξέλιξη των εργασιών.
Όμως η μεγάλη πίστη στη Παναγιά τους έδωσε δύναμη και κουράγιο να συνεχίσουν έτσι ώστε στις 20 Φεβρουαρίου του 1941 να γίνει η πρώτη λειτουργία που συνοδεύτηκε με λιτανεία στους δρόμους του χωριού. Τον Απρίλιο του 1947 λόγω εμφυλίου, οι Αφθονιάτες εκκενώνουν το χωριό τους και διασκορπίζονταν στα γύρω χωριά για λόγους ασφαλείας, ακολουθώντας κρατική εντολή. Επιστρέφουν το 1949 και βρίσκουν πολλές καταστροφές από φωτιά σε σπίτια αλλά και στην εκκλησία.
Η άθλια οικονομική τους κατάσταση δεν τους επιτρέπει να αποκαταστήσουν τις ζημιές. Έτσι απευθύνονται και πάλι στους Αφθονιάτες της Αμερικής και συγκεκριμένα στην κ.Βασιλική Κουμπουλέση για βοήθεια. Πράγματι με δική της πρωτοβουλία έγινε έρανος και προσθέτοντας και τη δική της δωρεά κατάφερε να συγκεντρώσει ένα σεβαστό ποσό. Για να επιτευχθεί όμως αυτός ο στόχος η εικόνα της Παναγίας ταξίδεψε αεροπορικώς στην Αμερική και συγκεκριμένα στο Χόλυγουντ , όπου υπήρχαν πολλοί Αφθονιάτες.Με τα χρήματα αυτά,τη βοήθεια από την Αμερική, αγοράστηκε το τέμπλο από μια Ρωσική σκήτη του Αγίου Όρους, την Γουρονοσκήτη η Θιβαίς. Το 1951 η ίδια η ευεργέτης Βασιλική Κουμπουλέση με την κόρη τους φέρνουν στα Πυργαδίκια την εικόνα από την Αμερική και στις 2 Αυγούστου του 1953 γίνονται τα επίσημα εγκαίνια του ναού.
Από τότε ο ναός της Παναγίας Καστρέλας δέχτηκε μικροεπεμβάσεις που αποσκοπούσαν κυρίως στη συντήρηση στη βελτίωση της λειτουργικότητάς του, καθώς και στην αισθητική του εικόνα. Παραμένει όμως το πιο αξιόλογο μνημείο του χωριού μια που η παρουσία της Παναγίας Καστρέλας το κάνει ανεκτίμητο.
Πολλοί είναι οι πιστοί που έρχονται για να την προσκυνήσουν καθ’ όλη τη διάρκεια του έτους αλλά κυρίως την ημέρα της εορτή της στις 8 Σεπτεμβρίου . Με μοναδικό τους εφόδιο τη μεγάλη τους πίστη προσεύχονται στη Παναγία ,ζητούν τη χάρη της και τη βοήθειά της σε κάθε δύσκολη στιγμή της ζωής τους. Και δεν είναι λίγες οι φορές που η Παναγία έκανε το θαύμα της και με την θεία δύναμή της βοήθησε πολλούς που πίστεψαν σε αυτήν.
με το φακό της Ζωής Γανίτη
Επιμέλεια κειμένου Μαίρη Στεργίου
Πηγές:
kathemera.gr
pyrgadikia.gr/
