Γράφει ο Γιώργος Ι. Ζωγραφάκης
Σε συνέχεια της παρουσίασης τριών βιβλίων Χαλκιδικιωτών συγγραφέων και μετά τον «Χωροφύλακα» του Δημήτρη Βασιλάκη, παρουσιάζω σήμερα το ΑΚΡΟΠΡΩΡΟ ΤΟΥ Δημήτρη Σμάγα.
Το «Ακρόπρωρο», (αυτοέκδοση, σελ. 446), προηγήθηκε του ΧΩΡΟΦΥΛΑΚΑ, καθώς είδε το φως (περιορισμένης) δημοσιότητας κάπου τρεις μήνες νωρίτερα. Και λέγω «περιορισμένης δημοσιότητας», καθώς παρουσιάστηκε στον Άγιο Νικόλαο, μάλλον αθόρυβα και ήδη απουσιάζει από προθήκες βιβλιοπωλείων. Συγγραφέας ο Δημήτρης Άγγ. Σμάγας, συντ. δάσκαλος, με πολλές συγγραφικές δραστηριότητες, το «Ακρόπρωρο» πάντως είναι το πρώτο του μυθιστόρημα.
Το βιβλίο, χαρακτηρισμένο από τον συγγραφέα ως «ιστορικό μυθιστόρημα», υπηρετεί αρκετά σωστά τον χαρακτηρισμό του αυτόν, καθώς η υπόθεσή του εξελίσσεται στην προ της επανάστασης του 1821 στη Χαλκιδική περίοδο και, τόσο τα πρόσωπα, όσο και πολλά από τα γεγονότα που περιλαμβάνει, έχουν άμεση ή έμμεση σχέση με τη σημαντική αυτή για τον τόπο μας περίοδο. Κύριος χώρος εξέλιξης αυτών των γεγονότων είναι η περιοχή του χωριού του Αγίου Νικολάου και περισσότερο η θαλάσσια περιοχή της Βουρβουρούς, του Διάπορου και των άλλων νησιών του κόλπου.
Τα κύρια πρόσωπα του μυθιστορήματος είναι μια χριστιανική οικογένεια του χωριού, της οποίας ο αρχηγός, ο καπ. Στέργιος, είναι καραβοκύρης μικρού σχετικά σκάφους και πρώτος δημογέροντας του χωριού. Γύρω απ’ αυτόν κινούνται πλήθος πρόσωπα, άλλα συγγενικά του –γιοι του, μάνα του κλπ –, ο καθένας από τους οποίους παίζει κάποιον σημαντικό ρόλο στην ιστορία. Παράλληλα βέβαια πολλά άλλα πρόσωπα, από τον Τούρκο αγά και τους Τούρκους αξιωματούχους του τόπου, ως διάφορα άλλα πρόσωπα, συμβάλλουν στην πλοκή της υπόθεσης. Σημαντικό ρόλο παίζει το κοντινό Άγιον Όρος, είτε ως θρησκευτικός χώρος, είτε ως φυσικό επίγειο και θαλάσσιο τοπίο, κυρίως όμως με ύπαρξη προσώπων τα οποία δίνουν ιδιαίτερο περιεχόμενο στην ιστορούμενη υπόθεση του βιβλίου. Βέβαια, ρόλο παίζουν και η Θεσσαλονίκη, ο Πολύγυρος, η Ποτίδαια, η Θάσος και άλλες κοντινές ή μακρινές περιοχές. Αυτό όμως, που είναι οπωσδήποτε μη αναμενόμενο, είναι η σχέση του τόπου και πολλών προσώπων με τη μακρινή Μάνη, όχι μόνο σε αναφορές από την ιστορία, αλλά κυρίως από τη σύνδεση Μάνης – Αγ. Νικολάου στην μυθιστορηματική εξέλιξη των ιστορουμένων.
Η υπόθεση έχει πολλές ανατροπές, κάποιες εξαιρετικά απίθανες, που όμως η «μυθιστορηματική άδεια» τις επιτρέπει. Και, παρ’ όλον ότι σε πολλά γεγονότα θα μπορούσε κανείς να δώσει τον χαρακτηρισμό του «χάπι εντ», η εξιστόρηση στο τέλος των πραγματικών γεγονότων –όπου πάντως η ακρίβεια πολλών αναφορών, όπως πχ η προ της επανάστασης παρουσία και δράση του Εμμ. Παπά στη Θεσσαλονίκη και στη Χαλκιδική, ελέγχεται -, δίνει στο τέλος έναν δραματικό τόνο, καθώς οι ολέθριες συνέπειες για τη Χαλκιδική στην επανάστασή της, δίνουν έναν δραματικό χαρακτήρα στο κλείσιμο του βιβλίου, όπως πράγματι, επαναλαμβάνουμε, συνέβη.
Θετικό στοιχείο στο «ΑΚΡΟΠΡΩΡΟ» του Δ. Σμάγα είναι η πολύ καλή επιλογή και χρήση λέξεων, κατάλληλων και σωστά χρησιμοποιούμενων, χωρίς ωστόσο να διαφαίνεται προσπάθεια επιλογής εξεζητημένων λέξεων και φράσεων από τον συγγραφέα. Συχνά χαίρεσαι να διαβάζεις το κείμενο και εκπλήσσεσαι ευχάριστα. Εκεί που ο Σμάγας δίνει ξεχωριστό χαρακτήρα στο βιβλίο του, είναι η χρήση λέξεων της θάλασσας, είτε στο όνομα στοιχείων και εξαρτημάτων των πλοίων, είτε στην ονομασία των ανέμων (μαΐστρος, πουνέντες, τραμουντάνας κλπ).
Άλλο θετικό στοιχείο είναι η δημιουργία και δράση πειστικών χαρακτήρων, τους οποίους γενικά ο αναγνώστης αισθάνεται ότι τους βλέπει και τους παρακολουθεί. Βέβαια, η λεπτομερής αναφορά τοποθεσιών στις περιοχές εξέλιξης του έργου, για τους εκτός περιοχής αναγνώστες, ίσως δημιουργεί κάποιο μπέρδεμα. Γενικά το βιβλίο αναδεικνύει τον χώρο και την τάξη των τοπικών ναυτικών και σ’ αυτό μοιάζει με τον ΧΩΡΟΦΥΛΑΚΑ του Βασιλάκη, που αναδεικνύει θετικά τον χώρο των κτηνοτρόφων.
Να σημειώσουμε ότι το Ακρόπρωρο –το ξύλινο συνήθως ομοίωμα ανθρώπου ή ζώου (δελφινιού κλπ) που τοποθετούνταν στην πλώρη του πλοίου – στην περίπτωση του βιβλίου του Σμάγα, δεν είναι ένα απλό πρόσωπο, αλλά μέρος μιας απίθανης ανατροπής, της οποίας το προνόμιο να λυθεί παραμένει στον αναγνώστη.
Θα μπορούσε κανείς να σημειώσει πλήθος αποσπάσματα, μικρά ή μεγάλα, ως δείγμα γραφής του Σμάγα στο «Ακρόπρωρο». Σημειώνω μόνο, εντελώς τυχαία: «Όμως, στα χρόνια αυτά ο έρωτας ήταν συνήθως ανίατη αρρώστια, που θεραπευόταν μονάχα με τον γάμο», ή «Αν είχα γιο, θα έκτιζα ένα μπάρκο, που θα το φοβούνταν τα κύματα και θα το ερωτεύονταν οι γλάροι» και άλλα πολλά.
Το βιβλίο του Σμάγα, αφού ούτε ISBN δεν εξασφάλισε, δεν βρίσκεται σε βιβλιοπωλεία του Πολυγύρου, μάλιστα υποχρεώθηκα να το αναζητήσω και να το προμηθευτώ από τον Άγιο Νικόλαο και εκεί όχι εύκολα – πριν φτάσει στα χέρια μου το αντίτυπο που ευγενικά και φιλικά μου έστειλε ο φίλος συγγραφέας, τον οποίο και από τη θέση αυτή ευχαριστώ.
Καλή συνέχεια, Δημήτρη. Τώρα πια, λογίζεσαι «φτασμένος»!
